18 Mei

18 Mei.

Gisteren in Estain vertrokken en naar Conques gelopen weliswaar niet uit weelde maar voor de gite in Senerques stonden ’n berg taxi-tassen en er was verder niemand dus wachten om te horen dat ’t vol zit was geen optie, ik had sochtens voor de Gr6 variant gekozen korter maar zwaarder, wel mooier dat dan weer wel. En minder asfalt maar toen ik in “les Angles” de Gr65 weer oppikte kreeg ik toch spontaan “Macadam Dundee” visioenen, verschrikkelijk gewoon… alleen maar asfalt tel daar 32 grd bij en ’n hol weggetje wat de laatste 2km 600 mtr zakt met +/- 37 km in de benen, kan ik je melden, das ocq leuk, maar dan lul ik.
Maar Conques is wel ’n plaatje, had er ’n dag willen blijven maar moet naar ’t dorpsfeest bij mn broertje dus dat word terug komen met mn meisie. Had zo ’n plekkie bij de broeders van St Foy en er werd gevraagd of ik tijdens de mis iets wilde voorlezen in mn eigen taal, waarom niet hé. Dus na ’t eten naar de mis en op ’n gegeven moment voorlezen, dat werd dus chinees, engels, Duits en ik dus in ’t nederlands, maar patertje had door dat ik naast de voorgekouwde tekst ook nog wat had toe gevoegd ( ‘k had aan St Foy gevraagd om me bij te staan in m’n onderneming en om de achterblijvers te letten ) en of ik de toegevoegde tekst in ’t Frans wilde vertalen als ik dat kon, nou dat ging wel hé, daarna de pelgrimszegen… Kippevel echt waar de sfeer, de ambiance, geweldig.
Na de mis werd er in ’n zijportaal in de St Foy kapel gezongen en daarna mocht je vrij bidden, mediteren of gewoon van de sfeer genieten… Wauw wat ’n kerk, wat ’n energie.. dit heb “ik” nog nooit mee gemaakt, wauw, moet je zien, voelen, be-leven, ongelofelijk…
Toen ik naar buiten gingstond de podiumpater de tempaan te verklaren a la Toon Hermans, prachtig gewoon, en niet onbelangrijk begrijpelijk… Wat ’n dag hé! Dat ik, moi dit mag beleven GEWELDIG.

Uitleg van de Tempaan
Conques: de grote scheiding

Op de afbeelding hierboven ziet u ‘de grote scheiding’ van het laatste oordeel. Links en rechts is een deur, maar wat een verschil tussen beide. In de deuropening links staat een engel die de gasten verwelkomt, ze de hand reikt en vriendelijk naar binnen nodigt. De gasten zelf worden begeleid door een engel. En dat lijkt niet zo onverstandig, want aan de andere kant van de middenzuil is een vervaarlijke monster bezig om zwaaiend met een knots zìjn gasten in de richting van zijn deur te drijven. Boos kijkt hij de guardian angel aan. Die heeft hem blijkbaar nog net op het nippertje een klant afgesnoept. Door zíjn deur heeft een vervaarlijk monster zijn bek gestoken en slokt de een na de ander op. Het is de gapende muil van de hel, van de Leviathan, zoals de middeleeuwse pelgrim voor wiens ogen (en geest, mental frame) deze afbeelding bestemd was, u meteen zou weten te vertellen.

De afbeelding is een klein deel van het timpaan van de kerk van Ste. Foy in Conques (op de grens van de Auvergne en de Midi-Pyrenées), bijna 900 jaar geleden gebeeldhouwd door onbekenden, warschijnlijk volgens een richtlijn van de toenmalige abt. De tekstvanen en balken die het tafereel in vakken verdelen doen de boodschap nog eens dunnetjes over. De conclusie van het geheel is onderaan te lezen:

O peccatores,transmutetis nisi mores
iudicium durum vobis scitote futurum,
wat zoveel wil zeggen als: “O zondaars, besef welk een hard oordeel u te wachten staat, als gij uw manier van leven niet grondig verandert.”

Ja, zo prediken we het niet meer in de 21ste eeuw. Mensen tot God brengen door ze angst aan te jagen lijkt mij ook niet de juiste methode. En wie de overvloed van monsters en kwellingen op Middeleeuwse timpanen, kapitelen en schilderijen op zich laat inwerken, kan niet anders dan concluderen, dat angst voor de hel eeuwenlang het hoofdbindmiddel is geweest om mensen bij de kerk met de ‘ware’ leer en de ‘juiste’ ethiek te houden. Maar dit vastgesteld hebbend, vind ik dat wij hierop onze Middeleeuwse broeders of zusters niet moeten afrekenen. Tot ver in de vorige eeuw hoorde dreigen met straf en bangmakerij tot de alom geaccepteerde en gepropageerde pedagogische methoden ! Dat hierdoor heel wat psychisch leed wordt veroorzaakt en er ook allerlei religieuze scheefgroei onstaat is een vrij recent inzicht. (Tussen haakjes: Rome en Reformatie kunnen wat dat betreft rustig over één kam geschoren worden.). Is– zo vraag ik – het hele ‘concept’ van het laatste oordeel, van de twee wegen en de twee poorten dan van de baan ? Heeft ‘Conques’ ons dan niets meer te zeggen ? Neen, dat denk ik niet. God is geen doetje en de bijbel windt er ook geen doekjes om: Op bijna elke bladzij wordt de mens toegeroepen dat het er wel degelijk op aan komt ‘hoe hij leeft’. De bijbelse boodschap is en blijft ‘ethisch’, d.w.z. is en bevat een ‘ethos’ een mededeling van hoe je mag/moet leven. Voortdurend klinkt daar de oproep om het leven dat God geeft te leven en te beleven, conform de intentie van de Gever. Alléén dan zul je het leven ‘behouden’, nú en tot in eeuwigheid. Het appèl van ‘Conques’ om je manier van leven kritisch te onderzoeken en ‘grondig te veranderen’ is en blijft integraal onderdeel van het evangelie. Daarom kijken we eens even achter beide deuren..

Een blik achter de deur van de hemel
Trouwens: als je het timpaan van laatste oordeel van Conques wat langer beziet en je niet alleen fixeert op die monsterachtige chaos rechts (d.w.z. links van Christus, die als rechter in het midden troont), dan begin je ook heel andere dingen te zien. In de hemel achter de deur met de vriendelijke engel staan naast de obligate apostelen en profeten, koningen en abten uit de ontstaantsgeschiedenis van Conques ook gewone mensen. Centraal zit aartsvader Abraham met in zijn schoot twee kinderen (Izaak èn Ismaël: dat zou bijzonder zijn! Ik vermoed echter dat het gewoon twee zielen zijn). Ziet u hoe fraai die oude man beiden samenhoudt...

Relatief veel vrouwen ook, maar hoe kan het anders bij een kerk, die de naam draagt van een tienermeisje, dat als 13-jarige in 303 te Agen verbrand werd omdat zij haar geloof niet wenste af te zweren. In de kerk werden haar relikwieën in het koor vereerd. Zij zat daar met goud en edelsteen versierd op een troon. Dat is bedenkelijk, zeg je als protestant, maar op het timpaan worden de puntjes op de “i” gezet en de juiste verhoudingen hersteld: Ste Foy komt van haar troon en knielt voor de uitgestoken hand van Christus, haar Heer... (en pleit voor allen die haar vereren, zou een roomskatholiek natuurlijk kunnen toevoegen): linksboven.

Een blik achter de hellepoort
Ja, bij nog nadere beschouwing ga je ook de chaos en kwellingen aan de rechterzijde van het timpaan anders bezien. De scriptschrijver van het timpaan van Conques is m.n. aan die zijde heel concreet geweest. Het gaat hem niet om een algemeen dreigen met ‘hel en verdoemenis’, neen het gaat hem om gerechtigheid, in de betekenis van herstel van wat kapot gemaakt is, rechtzetting van wat scheef is gegroeid. Zo zien we van links naar rechts - volgens mij, anderen denken er anders over - hoe "hoogmoed voor de val" komt (= de voorover tuimelende ridder in zijn maliënkolder), hoe de overspelige met z'n minnares (naakte vrouw)en aan de andere kant van satan daar wordt de grootkapitalist opgehangen (z'n uitpuilende geldbuidel nog om z'n nek). en meteen daarnaast/daaronder dat moet haast de laster of de leugen zijn, wiens tong wordt uitgerukt etc...

Anderen zien ook nog een valse munter (d.w.z. een oneerlijke geldweger en geldwisselaar) ten prooi vallen aan het vuur. En ketters (hoe kan het anders in een streek en een tijd waar de ketterij zijn naam heeft gekregen (< Katharen), maar veel opvallender is dat óók daar een koningskroon zichtbaar is, die wordt afgerukt door een machtsgeil monster, die wel knielt, maar meteen zijn grimmige kaken in het ontkroonde hoofd zet.

Ja, het lijkt wel of zelfs het dierenrijk zijn revanche krijgt: rechtsboven het onderste tafereel wordt een stroper geroosterd door een haas (of is dit tafereel toch eerder symbolisch te verstaan....). Een echte kenner weet zelfs concrete namen uit de geschiedenis van Conques op verschillende figuren en gebeurtenissen te plakken, waarmee de schildering van ‘de hel’ eenzelfde maatschappijkritische functie krijgt als in het ‘Inferno’ bij Dante.

De scheiding die het laatste oordeel aanbrengt heeft in ieder geval dit voor op de scheidslijnen die door onze samenleving lopen, dat ze geschieden zonder aanzien des persoons en doorheen alle rangen en standen. In onze wereld lijken sommigen zich te kunnen onttrekken aan elke vorm van gerechtigheid. In het laatste oordeel zeker niet. De waarschuwing is duidelijk. Van hoog tot laag: let op uw levenswandel! Het doet er wel degelijk toe. Eén is er die alles ziet en ieder recht zal doen.

Christus, de rechtvaardige rechter
Maar toch wil ik anders eindigen. Zonder overigens een woord terug te nemen van het vorige. Ik wist dat het timpaan van Conques apocalyptisch was. Zo staat het bekend. Wat mij echter ter plekke het meest trof was de sereniteit van de afbeeldingen aan de rechterhand van de Heer. De angst en terror links was verwacht, maar de rust en vrede rechts was ronduit een verrassing. De fraaie bogen van het hemels Jeruzalem, de heilige Ste. Foy die van haar troon komt en de Heer aanbidt en nog mooier, bijna humoristisch, het lint om de afbeelding heen. Overal zie je engelenooges erover heen piepen, terwijl ze met hun handen de banieren spreiden… Staat er niet geschreven dat de uiteindelijke openbaring van het evangelie zo geweldig is, dat zelfs engelen er graag een blik in zouden willen werpen… (1Petrus 1:12)

Dàt besef draagt eigenlijk het hele timpaan, de hele kerk van Conques in zijn wondermooie romaanse symmetrie. Dit geheim is dan ook het mysterie van de Kerk van Christus van alle tijden en plaatsen, het geheim van het koninkrijk Gods: Het is een plek licht onder het kruis van Christus. De donkere tinten van de hel: Welbeschouwd is het niet meer of minder dan de slagschaduw die de daadwerkelijk loochening en lastering van het kruis over het leven werpt. Het zal dan ook wel niet toevallig zijn dat het kruis als ‘opschrift’ boven het hele tafereel gesteld is, gedragen door twee engelen verschijnt het tussen zon, maan en vallende sterren aan de hemel. Daarmee is meteen de tekst gegeven, vanwaaruit de scriptschrijver van Conques blijkbaar aan het werk is gegaan: Mattheüs 24, 29-31. Het hele laatste oordeel van Conques moet gelezen worden in het teken van het kruis van Christus. Dat lijkt mij inderdaad een juiste en bijbelse leeswijze.



De oudste vrijstaande beelden in het Westen dienden oorspronkelijk als reliekhouders. Deze houten beelden zijn vaak bekleed met gouden of zilveren gedreven platen. Het beroemdste voorbeeld is zonder enige twijfel het op een rijk uitgewerkte troon zittend beeld van St.-Foy van Conques in de Zuid-Franse Languedoc: een streng hiëratische houterige figuur, kwistig versierd met ingezette edelstenen en cellensmeedwerk en een herbruikt byzantijns hoofd.

Deze vrijstaande beelden konden gemakkelijk van hun gebruikelijke plaats op het altaar van de kerk worden verwijderd en zodoende deel uitmaken van allerlei liturgische ceremonies, zoals processies of mysteriespelen.